Η γοητεία του χρώματος -Ο άνθρωπος εγκατέλειψε τις φερομόνες για χάρη της έγχρωμης όρασης

Λονδίνο

Οι πρόγονοι του ανθρώπου έπαψαν να «μυρίζονται» τους υποψήφιους ερωτικούς συντρόφους τους όταν απέκτησαν τη δυνατότητα να τους βλέπουν καλύτερα, σύμφωνα με γενετική ανάλυση Αμερικανών ερευνητών.Ο Δρ Ζιανζί Ζανγκ και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν θέλησαν να επιβεβαιώσουν τη θεωρία ότι η έγχρωμη όραση έθεσε σε αχρηστία τις φερομόνες, ως καταλληλότερο εργαλείο για την επιλογή συντρόφου.

Οι φερομόνες είναι ουσίες που χρησιμοποιούνται από πολλά ζώα για την προσέλκυση και την αξιολόγηση ατόμων του αντίθετου φύλου, και γίνονται αντιληπτές από εξειδικευμένα αισθητήρια όσφρησης. Ο άνθρωπος, όμως, χρησιμοποιεί ελάχιστα ή καθόλου σήματα φερομονών.

Η νέα γενετική ανάλυση υποστηρίζει την υπάρχουσα θεωρία, καθώς αποκαλύπτει ότι η απώλεια της αίσθησης των φερομονών στους πιθήκους του Παλαιού Κόσμου -όπως ο χιμπατζής και ο γορίλλας- συνέβη ταυτόχρονα με την εμφάνιση της έγχρωμης όρασης, περίπου πριν απο 23 εκατ. χρόνια.

«Τεκμηριώσαμε τη χρονική στιγμή κατά την οποία απενεργοποιήθηκε το μονοπάτι μεταγωγής σήματος των φερομονών» εξηγεί στο New Scientist o Δρ Ζανγκ.

Συσσώρευση μεταλλάξεων

Προκειμένου να προσδιορίσουν πότε χάθηκε η αίσθηση των φερομονών, οι ερευνητές μελέτησαν το γονίδιο TRP2, το οποίο είναι γωστό ότι σχετίζεται με το σύστημα των φερομονών. Στον άνθρωπο, το TRP2 έχει συσσωρεύσει τόσα λάθη στην αλληλουχία του, ώστε είναι ανενεργό και θεωρείται «ψευδογονίδιο».

Στους πιθήκους του Παλαιού Κόσμου το TRP2 είναι επίσης ψευδογονίδιο, ενώ στους πιθήκους του Νέου Κόσμου είναι ενεργό. Οι πίθηκοι αυτοί, όπως ο ταμαρίνος, έχουν μονοχρωματική όραση και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το σύστημα των φερομονών.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν εξελιγμένα υπολογιστικά μοντέλα για να εκτιμήσουν με ποιο ρυθμό συσσωρεύτηκαν στο TRP2 τυχαίες μεταλλάξεις. Η ανάλυση αποκάλυψε ότι οι βλάβες έφτασαν σε ένα οριακό επίπεδο, και «αχρήστευσαν» το γονίδιο, πριν από 23 εκατ. χρόνια -όταν δηλαδή, εμφανίστηκε η έγχρωμη όραση.

«Πιστεύουμε ότι ίσως ένα σύστημα ανταλλαγής σημάτων που βασίζεται στην όραση πλεονεκτεί, συγκριτικά με ένα σύστημα φερομονών, επειδή το χρώμα είναι ορατό από απόσταση» σχολιάζει ο Δρ Ζανγκ.

Ο ίδιος παρατηρεί ότι η δυσχρωματοψία κόκκινου/πράσινου είναι πιο συχνή στον άνθρωπο από ό,τι στους πιθήκους του Παλαιού Κόσμου. Και αυτό ίσως συμβαίνει επειδή η επιλογή συντρόφου στον σύγχρονο άνθρωπο εξαρτάται λιγότερο από οπτικά ερεθίσματα.

Τι είναι ο κερατόκωνος και πώς επηρεάζει την όρασή μας;

Ο κερατόκωνος είναι μια πάθηση της πρόσθιας επιφάνειας του οφθαλμού, του κερατοειδή, με τη συχνότητα εμφάνισης να ποικίλει σε διαφορετικούς πληθυσμούς μεταξύ 1/500 με 1/1000. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου 10.000 με 20.000 συνανθρώπους μας, αν και ο αριθμός ίσως δεν είναι ακριβής λόγω της απουσίας, μέχρι πρόσφατα, κατάλληλου εξοπλισμού για την ανίχνευση της νόσου σε πρώιμα στάδια. Αν και δεν είναι ξεκάθαρο εάν υπάρχει συσχέτιση της εμφάνισης της νόσου με το φύλο, έχει εκτιμηθεί ότι οι γυναίκες εμφανίζουν υψηλότερη συχνότητα οικογενειακού ιστορικού κερατοκώνου και πιο έντονη υποκειμενική συμπτωματολογία.

Ο κερατοειδής

Ο κερατοειδής αποτελεί τον πρόσθιο διαφανή χιτώνα και την ισχυρότερη διαθλαστική επιφάνεια του οφθαλμού, συμμετέχοντας κατά τα 2/3 στη συνολική ισχύ ενός εμμετρωπικού οφθαλμού. Οι διαστάσεις (καμπυλότητες, πάχος) του κερατοειδή πλησιάζουν τις φυσιολογικές τιμές αυτών του ενήλικα σχεδόν από τον 6^ο μήνα, η φυσιολογική ανάπτυξή του όμως ολοκληρώνεται κατά το 6^ο έτος της ζωής.

Τι είναι ο κερατόκωνος;

Ο κερατόκωνος είναι μια διαταραχή στην οποία ο κερατοειδής λεπταίνει με αποτέλεσμα να γίνεται πιο εύκαμπτος και να παραμορφώνεται, παρουσιάζοντας κωνική προεκβολή (εκτασία), που συνήθως εντοπίζεται στην παρακεντρική περιοχή του και προς τα κάτω (βλ. εικόνα). Εμφανίζεται στην εφηβεία και συνήθως ακολουθεί εξελικτική πορεία μέχρι περίπου την 3^η ή 4^η δεκαετία της ζωής, οπότε και σταθεροποιείται. Η έναρξη είναι πιθανόν να καθυστερήσει, ενώ η εξέλιξη μπορεί να σταματήσει σε οποιαδήποτε ηλικία. Προσβάλει και τους δύο οφθαλμούς σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά η προσβολή είναι ασύμμετρη επειδή η εξέλιξη στα δύο μάτια δεν είναι όμοια. Λόγω της εκτασίας, η ισχύς του κερατοειδή αυξάνεται ανομοιόμορφα για αυτό τα χαρακτηριστικότερα οπτικά συμπτώματα είναι ο ανώμαλος αστιγματισμός και η ασταθής διάθλαση, ακόμα και μέσα στη διάρκεια της ημέρας λόγω των συνεχών μεταβολών του μεγέθους της κόρης. Ως αποτέλεσμα, η όραση του ασθενή παρουσιάζει μεταβολές ανάλογα με τις συνθήκες φωτισμού, τη βλεμματική του θέση, την απόσταση εργασίας κ.λπ..

Από τι προκαλείται ο κερατόκωνος;

Ο κερατόκωνος αποτελεί μια πολυπαραγοντική πάθηση, στην ανά́πτυξη της οποίας συμβά́λλουν τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ενώ ο κερατόκωνος εμφανίζεται συνήθως σποραδικά, έχει καταγραφεί ένα ποσοστό περίπου 25% με θετικό ιστορικό κερατόκωνου, υποδηλώνοντας πως η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του κερατόκωνου. Πιστεύεται, ότι αυτό που κληρονομείται ουσιαστικά είναι η προδιάθεση για την ανάπτυξη του κερατοκώνου, ενώ για την κλινική εμφάνιση της νόσου είναι απαραίτητη η συνύπαρξη περιβαλλοντικών παραγόντων. Επιπλέον, έχει προταθεί ότι οι ορμονικές μεταβολές που συμβαίνουν στη διάρκεια της εφηβείας επηρεάζουν την ανατομία και τις μηχανικές ιδιότητες του κερατοειδή και πιθανότατα εμπλέκονται στην εκδήλωση του κερατοκώνου.

Ο κερατόκωνος συνδέεται, ακόμη, με νοσήματα του συνδετικού ιστού, όπως η πρόπτωση μιτροειδούς βαλβίδας και το σύνδρομο Marfan. Ο μηχανισμός αυτής της συσχέτισης πιθανώς εμπλέκει τοπική δυσλειτουργία στο μεταβολισμό των ινιδίων κολλαγόνου που συνθέτουν το στρώμα, την κύρια στιβάδα του φυσιολογικού κερατοειδή, που αποτελεί το 90% του πάχους του. Έχει διαπιστωθεί ότι ο διαβήτης πιθανόν αναστέλλει την εμφάνιση ή επιβραδύνει την εξέλιξη του κερατοκώνου, «σκληραίνοντας» τον κερατοειδή, προκαλώντας διασύνδεση των ινιδίων του κολλαγόνου του στρώματος (βλ. παρακάτω).

Ο κερατόκωνος φαίνεται επίσης να συνδέεται στενά με το χρόνιο τρίψιμο των οφθαλμών, μια συνήθεια πολύ κοινή στους ασθενείς με κερατόκωνο, που γίνεται πολύ συχνά και παρατεταμένα και με άσκηση δεκαπλάσιας δύναμης από το φυσιολογικό. Διάφοροι μηχανισμοί έχουν προταθεί για να εξηγήσουν τη σχέση μεταξύ τριψίματος οφθαλμών και κερατόκωνου, και αν το τρίψιμο, που πιθανόν να συνοδεύεται και από ατοπική αλλεργία, αποτελεί αιτιογενή παράγοντα ή χαρακτηρίζει μία αντίδραση στη φαγούρα και τον ερεθισμό των ματιών. Οι περισσότερες μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι παρόλο που το τρίψιμο των οφθαλμών αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η αιτία που προκαλεί την ανάπτυξη της πάθησης.

διάγνωση του κερατόκωνου:Οι σύγχρονες απεικονιστικές μέθοδοι, όπως η χρήση κερατοειδικού τοπογράφου, η τρισδιάστατη απεικόνιση και παχυμετρία με το σύστημα Pentacam και με Οπτική τομογραφία συνοχής (OCT), έχουν συμβάλει σημαντικά τόσο στην πρώιμη διάγνωση όσο και στην παρακολούθηση της εξέλιξης του κερατόκωνου.

Σημαντικότατο όμως παράγοντα στη διάγνωση αλλά κυρίως στην αποκατάσταση του κερατόκωνου αποτελούν οι εξειδικευμένοι οφθαλμίατροι με εμπειρία και κλινική έρευνα σε περιπτώσεις ασθενών με κερατόκωνο, ικανoί να προβούν σε διάγνωση μόνο  από τη διάθλαση, τα κερατομετρικά δεδομένα και τη σκιασκοπία. Μάλιστα, η εξέλιξη της διάθλασης, και κυρίως του αστιγματισμού, αποτελεί και σημαντικό παράγοντα πρόγνωσης της ωφέλιμης όρασης του ασθενή με τους διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης της πάθησης.

Αντιμετώπιση του κερατόκωνου

Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί ασθενείς με κερατόκωνο δίνουν καθημερινό αγώνα για να διεκπεραιώσουν τις δραστηριότητες λόγω ακατάλληλων επιλογών θεραπείας ή συμβουλών. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να έρθουν σε επαφή με κλινικούς που έχουν σημαντική εμπειρία στη διαχείριση του κερατόκωνου. Επίσης, καθώς οι φακοί επαφής αποτελούν τον καλύτερο τρόπο διόρθωσης της όρασης σε κερατόκωνο, είναι σημαντικό η εφαρμογή τους να γίνεται από έναν οπτομέτρη με σχετική εξειδίκευση.

Παλαιότερα, οι περισσότεροι ασθενείς με κερατόκωνο είχαν την εντύπωση ότι η μόνη διαθέσιμη μέθοδος θεραπείας ήταν η μεταμόσχευση κερατοειδούς. Από την άλλη, υπάρχει διάχυτη η αντίληψη σήμερα, λόγω συχνών δημοσιεύσεων σε εφημερίδες και ιστοσελίδες υγείας, ότι ο κερατόκωνος θεραπεύεται με τη μέθοδο «διασύνδεσης των ινών κολλαγόνου» (corneal cross-linking, βλ. παρακάτω). Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες κλινικές μελέτες καταλήγουν ότι η όραση έως και το 95% των ασθενών με κερατόκωνο μπορεί να φτάσει σε πολύ καλά επίπεδα, είτε επί το πλείστον με εξατομικευμένους φακούς επαφής, είτε μερικές φορές, με γυαλιά (ιδιαίτερα στα πρώιμα στάδιά του, όπου τα επίπεδα ανώμαλου αστιγματισμού, που δεν διορθώνεται με γυαλιά, είναι χαμηλά). Μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις απαιτείται χειρουργική αντιμετώπιση (π.χ. ένθεση ειδικών κερατοειδικών δακτυλίων) ή μεταμόσχευση. Αν η μεταμόσχευση κερατοειδή κριθεί τελικά απαραίτητη, το ποσοστό «επιτυχίας» της με τις σύγχρονες τεχνικές είναι μεγαλύτερο από 95% όταν πραγματοποιείται από έναν έμπειρο χειρουργό του κερατοειδή. Πάντως, ένα 30-40% των ανθρώπων που έχουν μεταμοσχευμένο κερατοειδή θα χρειαστεί και πάλι κάποια μορφή διόρθωσης με φακούς επαφής ή γυαλιά για τη βέλτιστη διόρθωση της όρασής του.

Διασύνδεση των ινών κολλαγόνου του κερατοειδή (corneal crοss-linking, CXL)

Μια νέα, πολλά υποσχόμενη μέθοδος, που προστέθηκε στην «εργαλειοθήκη» των μεθόδων αντιμετώπισης του κερατόκωνου, και μπορεί να ανακόψει την εξελικτική πορεία της νόσου, όταν εφαρμόζεται έγκαιρα και σωστά, είναι η διασύνδεση του κολλαγόνου με ριβοφλαβίνη. Σε αυτή τη μέθοδο εφαρμόζεται τοπικά στον κερατοειδή ειδικό διάλυμα ριβοφλαβίνης και στη συνέχεια υπεριώδης ακτινοβολία UV-A για περίπου 30 λεπτά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων δεσμών ανάμεσα στις ίνες κολλαγόνου που περιέχει ο κερατοειδής και την αύξηση της σταθερότητάς του και της αντοχής του, κατά περίπου 3 φορές.

Βέβαια, παρατηρείται τελευταία μια τάση από αρκετά κέντρα στην Ελλάδα άμεσης παραπομπής για CXL στη διαχείριση κερατόκωνου σε νέους ασθενείς, χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες ενδείξεις της εξέλιξης της νόσου. Επειδή είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία ότι ασθενείς ηλικίας άνω των 25-30 ετών έχουν λίγες πιθανότητες να παρουσιάσουν εξέλιξη σημαντική είναι μια δεύτερη ιατρική γνωμοδότηση προτού προβούν σε CXL, που πιθανόν να ελογχεύει μελλοντικούς κινδύνους. Να σημειωθεί ότι αν και η τεχνική CXL έχει εφαρμοστεί για πρώτη φορά το 1998 από τον καθηγητή Gregor Wollensak στην Πανεπιστημιακή Οφθαλμολογική κλινική της Δρέσδης, δεν έχει λάβει ακόμα αδειοδότηση από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ. Ένας λόγος που οι πραγματοποιούνται ακόμα «κλινικές δοκιμές» είναι τα διάφορα κλινικά πρωτόκολλα εφαρμογής CXL που έχουν προταθεί και δεν έχουν πλήρως εκτιμηθεί για την ασφάλειά τους, στα οποία η διαδικασία τροποποιείται, με σκοπό την επιτάχυνσή της (π.χ. χρήση μεγαλύτερης σε ένταση ακτινοβολίας σε μικρότερο χρονικό διάστημα) ή του χρόνου επούλωσης (αφαίρεση ή όχι του κερατοειδικού επιθηλίου κατά την ακτινοβόληση). Συνοψίζοντας, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί ότι η χρήση της τεχνικής CXL έχει περιορίσει την ανάγκη για κερατοπλαστική στην αντιμετώπιση του κερατόκωνου, όπως και σε περιπτώσεις εκτασίας μετά από διαθλαστική χειρουργική.

Πιο πρόσφατη είναι η διαδικασία που συνδυάζει την τεχνική CXL με τοπογραφικά καθοδηγούμενη επιφανειακή χρήση λέιζερ για την αφαίρεση ιστού και την μείωση του ανώμαλου αστιγματισμού. Αν και διαφαίνεται ότι η τεχνική μπορεί να οδηγήσει σε υποσχόμενα αποτελέσματα, ενδείκνυται μόνο σε ασθενείς που έχουν δυσανεξία σε φακούς επαφής και των οποίων η εξέλιξη του κερατόκωνου είναι σχετικά ήπια έως μέτρια. Πιστεύουμε ότι, έως ότου η διαδικασία αυτή καθιερωθεί από έγκριτες κλινικές μελέτες όσο αφορά για τα ασφαλή και ακριβή αποτελέσματά της, θα πρέπει να εφαρμόζεται με πολλή μεγάλη προσοχή, επειδή θα μπορούσε να αποτελέσει έναν επιταχυντή για μια μεταμόσχευση κερατοειδούς λόγω της περαιτέρω λέπτυνσης του ήδη λεπτού κερατοειδή από το λέιζερ.

Σύγχρονες τεχνικές μεταμόσχευσεις κερατοειδή

Αν όλα τα παραπάνω έχουν αποτύχει και η μόνη επιλογή είναι μια μεταμόσχευση κερατοειδούς, τα καλά νέα είναι ότι σήμερα υπάρχουν διαθέσιμες νέες τεχνικές μεταμόσχευσης. Η σύγχρονη προσέγγιση εξασφαλίζει την μεταμόσχευση μόνο μερικών στρωμάτων (μερικό πάχος, Lamellar) του κερατοειδή και όχι του κερατοειδή στο σύνολό του. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται ράμματα σε ορισμένες περιπτώσεις ενώ το μόσχευμα παρουσιάζει μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Επιπλέον λέιζερ τελευταία γενιάς με παλμούς γρηγορότερους από 10-15 δευτερόλεπτα (Femtosecond λέιζερ) μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντί της χειρουργικής λεπίδας κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μεταμόσχευσης, και να δημιουργήσουν ειδικές (π.χ. ζιγκ-ζαγκ) τομές επιτρέποντας στο μόσχευμα του δότη να ταιριάξει περισσότερο με τον κερατοειδή του ασθενή, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη ασφάλεια και γρηγορότερη μεταχειρουργική «επούλωση».

Η τελευταία περιοχή της έρευνας σε τεχνικές μοσχεύματος κερατοειδή περιλαμβάνει καλλιέργεια κυττάρων και στη συνέχεια έγχυση μέσα στον οφθαλμό, όπου τα κύτταρα βρίσκουν το δρόμο τους προς την πίσω επιφάνεια του κερατοειδή. Αυτό αποτελεί σημαντική είδηση για όσους πάσχουν από ορισμένες παθήσεις του κερατοειδή, όπως η νόσος του Fuchs, αλλά δεν φαίνεται να έχει εφαρμογή για τον κερατόκωνο όπου το σύνολο του κερατοειδή του πάσχοντος επηρεάζεται.

Γλαύκωμα: ο σιωπηλός κλέφτης της όρασης μας!

Μάθετε για το γλαύκωμα και προστατεύστε τα μάτια σας πριν να είναι πολύ αργά

• 67 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από γλαύκωμα
• Το γλαύκωμα συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα και μπορεί να παραμείνει επί μακρόν αδιάγνωστο.Oι ασθενείς πριν καν αντιληφθούν ότι πάσχουν από γλαύκωμα, μπορεί να έχουν χάσει ήδη ένα σημαντικό μέρος της όρασης τους, το οποίο δεν επανορθώνεται.

• Η προληπτική οφθαλμολογική εξέταση είναι απαραίτητη για να διαγνωσθεί και να αντιμετωπισθεί έγκαιρα το γλαύκωμα, και αποτελεί το κλειδί για τη διατήρηση της όρασης στους πάσχοντες από γλαύκωμα

Περίπου 67 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με γλαύκωμα, και δυστυχώς, οι μισοί πάσχοντες δεν γνωρίζουν ότι νοσούν. Με άλλα λόγια, περισσότεροι από 30 εκατομμύρια άνθρωποι – που είναι τρεις φορές ο πληθυσμός της Ελλάδας – χάνουν σιγά σιγά την όρασή τους χωρίς προειδοποίηση. Σήμερα, υπάρχουν 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι είναι τυφλοί εξαιτίας της νόσου.

Το γλαύκωμα είναι η δεύτερη κύρια αιτία τύφλωσης παγκοσμίως, ωστόσο είναι μια ασθένεια για την οποία το ευρύ κοινό δεν γνωρίζει αρκετά. Η Ελληνική Εταιρεία Γλαυκώματος επισημαίνει  τους κινδύνους αυτής της ασθένειας και την επιτακτική ανάγκη για όλους να προγραμματίσουν τακτικές οφθαλμολογικές εξετάσεις για να προστατεύσουν την όραση τους.

Στην Ελλάδα τουλάχιστον 200 χιλιάδες άτομα πάσχουν από γλαύκωμα και οι μισοί εξ αυτών δεν έχουν διαγνωστεί, χάνοντας έτσι σιγά-σιγά, αλλά οριστικά την όρασή τους. Παράλληλα, τουλάχιστον 40 χιλιάδες άτομα θα εμφανίσουν γλαύκωμα μέσα στην επόμενη πενταετία.

 

«Το γλαύκωμα μπορεί να παραμείνει χωρίς συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, έως και χρόνια, με συνέπεια να χάνεται ένα σημαντικό μέρος της όρασης, μέχρις ότου ο ασθενής να οδηγηθεί στον οφθαλμίατρο και να διαγνωστεί. Ο τακτικός οφθαλμολογικός έλεγχοι είναι ο μόνος τρόπος για να ανιχνευτεί το γλαύκωμα νωρίς, ώστε να μπορεί να αντιμετωπιστεί κατάλληλα», δήλωσε ο κ. Μαγκουρίτσας, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Γλαυκώματος. Συνεχίζοντας τόνισε: «Δυστυχώς μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για το γλαύκωμα, ωστόσο αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με καινοτόμες φαρμακευτικές ή επεμβατικές επιλογές, οι οποίες μπορεί να σταματήσουν ή να επιβραδύνουν την εξέλιξή του. Η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για το γλαύκωμα, άρα το κλειδί για να διατηρηθεί η όρασή στους ασθενείς με γλαύκωμα είναι η κατάλληλη ρύθμιση της ενδοφθάλμιας πίεσης».

Τι μπορείτε να κάνετε για να προστατεύσετε την όρασης σας;

• Προγραμματίστε μια οφθαλμολογική εξέταση. Το γλαύκωμα είναι γνωστό ως «ο αθόρυβος κλέφτης της όρασης» και είναι μια ασθένεια χωρίς αισθητά συμπτώματα – σημαντικό ποσοστό της όρασής σας μπορεί να χαθεί πριν καν αρχίσετε να το παρατηρείτε, συνεπώς η τακτική εξέταση των ματιών, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης και βυθοσκόπηση, είναι πολύ σημαντική.

• Συζητήστε για το γλαύκωμα. Μιλήστε με τους γονείς σας, την οικογένειά σας, τους φίλους και τους συναδέλφους σας σχετικά με την ασθένεια και τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης. Συνήθως αφορά άτομα >40 ετών. Σπάνια μπορεί να προσβληθούν και άτομα κατά τη βρεφική, παιδική ή νεανική ηλικία.

• Βεβαιωθείτε ότι τα αγαπημένα σας πρόσωπα λαμβάνουν σωστά τα φάρμακά τους για το γλαύκωμα. Με την κατάλληλη θεραπεία, οι περισσότεροι ασθενείς με γλαύκωμα δεν θα χάσουν την όρασή τους. Ωστόσο, πάνω από 50% των ασθενών με γλαύκωμα δεν συμμορφώνονται στη θεραπεία τους είτε επειδή δεν ακολουθούν τις οδηγίες του γιατρού τους για τη λήψη της αγωγής τους είτε επειδή διακόπτουν εντελώς τη θεραπεία τους, μια συμπεριφορά που, με την πάροδο του χρόνου, θα οδηγήσει σε απώλεια όρασης.

Περισσότερα για το γλαύκωμα

Το γλαύκωμα είναι μια ομάδα οφθαλμικών παθήσεων, που οδηγούν σε προοδευτική βλάβη του οπτικού νεύρου. Το οπτικό νεύρο είναι το αρμόδιο όργανο για τη διαβίβαση των πληροφοριών από το μάτι στον εγκέφαλο. Έτσι το γλαύκωμα μπορεί να οδηγήσει σε μια σταδιακή, μη αναστρέψιμη απώλεια της όρασης, και τελικά σε τύφλωση, αν δεν αντιμετωπισθεί κατάλληλα. Στο γλαύκωμα αρχικά φθείρονται οι νευρικές ίνες που είναι υπεύθυνες για την περιφερική όραση. Αντίθετα με τον καταρράκτη, όπου μειώνεται η κεντρική όραση (η οπτική οξύτητα), το γλαύκωμα χαρακτηρίζεται στα πρώτα στάδια από διαταραχές της περιφερικού οπτικού πεδίου, που ονομάζονται σκοτώματα. Οι κεντρικές νευρικές ίνες, που είναι υπεύθυνες για την κεντρική όραση, προσβάλλονται στο προχωρημένο στάδιο της νόσου. Ο βασικότερος παράγοντας που τραυματίζει τις νευρικές ίνες του οπτικού νεύρου είναι η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση. Στο πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοικτής γωνίας για άγνωστους ακόμη λόγους παρεμποδίζεται η αποχέτευση του υγρού που διακινείται στο εσωτερικό του ματιού, του υδατοειδούς υγρού, και είναι υπεύθυνο για να τη φυσιολογική ενδοφθάλμια πίεση.

Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι γλαυκώματος: το πρωτοπαθές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, που είναι χρόνιο, και το οξύ, ή γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας αντιπροσωπεύει πάνω από το 80% του συνόλου των περιστατικών με γλαύκωμα και είναι συνήθως ασυμπτωματικό στα αρχικά στάδια, γι ‘αυτό συχνά παραμένει αδιάγνωστο μέχρι να φτάσει σε προχωρημένο στάδιο. Το γλαύκωμα κλειστής γωνίας, από την άλλη πλευρά, έχει έντονα συμπτώματα, είναι λιγότερο συχνό, και απαιτεί άμεση ιατρική παρέμβαση. Τα συμπτώματα του γλαυκώματος κλειστής γωνίας μπορεί να περιλαμβάνουν έντονο πόνο, ναυτία, κοκκίνισμα των ματιών και θολή όραση.

Αντιμετώπιση γλαυκώματος και παράγοντες κινδύνου

Το γλαύκωμα δεν θεραπεύεται αλλά αντιμετωπίζεται. Η απώλεια της όρασης δεν μπορεί να αποκατασταθεί, παρόλα αυτά, η υπολειπόμενη όραση μπορεί να διατηρηθεί μέσω αγωγής. Το γλαύκωμα μπορεί να αντιμετωπιστεί με οφθαλμικές σταγόνες, με χρήση ακτινών λέιζερ, με χειρουργική επέμβαση, ή με έναν συνδυασμό αυτών των μεθόδων.

Εκτός από την υψηλή ενδοφθάλμια πίεση, ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης γλαυκώματος, συμπεριλαμβανομένων:

• Οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος
• Ηλικία άνω των 60 ετών
• Προγενέστεροι τραυματισμοί – κακώσεις οφθαλμού
• Χρήση στεροειδών για μεγάλο χρονικό διάστημα
• και λιγότερο συχνά διαβήτης, υψηλή αρτηριακή πίεση και καρδιακή νόσος

Σχετικά με την Παγκόσμια Εβδομάδα Γλαυκώματος

Η Ετήσια Παγκόσμια Εβδομάδα Γλαυκώματος (WGW) είναι μια κοινή πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Γλαυκώματος (WGA) και της Παγκόσμιας Ένωσης Ασθενών με Γλαύκωμα (WGPA), για την ευαισθητοποίηση γύρω από τη νόσο του γλαυκώματος, πως η νόσος επηρεάζει την όραση, τον τρόπο διάγνωσης και να την αντιμετώπισή της.

Σχετικά με την Ελληνική Εταιρεία Γλαυκώματος

Η Ελληνική Εταιρεία Γλαυκώματος (ΕΕΓ) ιδρύθηκε το 1992 και αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γλαυκώματος, καθώς και της παγκόσμιας οργάνωσης  για την πάθηση του γλαυκώματος «World Glaucoma Association». Σκοπός της εταιρείας είναι η προαγωγή της μελέτης και έρευνας για το Γλαύκωμα σε όλες τις μορφές του, καθώς και η ανάπτυξη δραστηριοτήτων με συνεδριάσεις επιστημονικού, εκπαιδευτικού αλλά και κοινωνικού χαρακτήρα, ανεξάρτητες ή σε συνεργασία με άλλες Οφθαλμολογικές Εταιρείες. Ανάλογα προωθείται η ενημέρωση για τις σύγχρονες εξελίξεις γύρω από το Γλαύκωμα προς τους Έλληνες οφθαλμιάτρους, καθώς και η ανταλλαγή επιστημονικών απόψεων μεταξύ των μελών αλλοδαπών Εταιρειών του ιδίου γνωστικού αντικειμένου. Η ΕΕΓ διοργανώνει κάθε χρόνο ένα διεθνές Συνέδριο Γλαυκώματος με μεγάλη συμμετοχή από Έλληνες και Ξένους Οφθαλμίατρους σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Γλαυκώματος. Επίσης χορηγεί την αιγίδα της για διάφορες επιστημονικές εκδηλώσεις, που έχουν σχέση με ενδιαφέροντα θέματα στην ευρεία ενότητα του Γλαυκώματος. Το Μάρτιο του 2007 το ετήσιο Συνέδριο της ΕΕΓ έγινε μαζί με το 6ο Παγκόσμιο Συμπόσιο Γλαυκώματος στην Αθήνα στο Μέγαρο Μουσικής. Το Συνέδριο αυτό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα που έχει γίνει για το Γλαύκωμα και πήραν μέρος 2.620 Οφθαλμίατροι από 104 διαφορετικές χώρες. Στην εναρκτήρια τελετή του Συνεδρίου ανακοινώθηκε η ίδρυση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Γλαυκώματος (World Glaucoma Association).

Έκθεση στο μπλε φως και ΗΕΩ

Πόσο επικίνδυνο είναι το μπλε φως των οθονών που χρησιμοποιούμε για την υγεία των ματιών μας;

Η έκθεση σε συγκεκριμένα μήκη κύματος του μπλε φωτός σχετίζονται με Ηλικιακή Εκφύλιση Ωχράς Κηλίδας (ΗΕΩ) και ενέχουν κινδύνους ακόμη και για πιθανή τύφλωση!

Ο αμφιβληστροειδής είναι ένας φωτοευαίσθητος νέυρινος εσωτερικός χιτώνας του ματιού, στον οποίο απεικονίζεται το είδωλο της εικόνας που βλέπουμε.

Η ωχρά κηλίδα είναι η κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς και περιέχει νευρικά φωτοευαίσθητα κύτταρα (φωτοϋποδοχείς), τα οποία μετατρέπουν την οπτική πληροφορία σε ηλεκτρικό σήμα, προκειμένου να γίνει η επεξεργασία της εικόνας από τον εγκέφαλο. Η περιοχή της ωχράς είναι ιδιαίτερα σημαντική για την κεντρική και έγχρωμη όρασή μας, αλλά και για τη διεκπεραίωση σημαντικών καθημερινών μας δραστηριοτήτων όπως η αναγνώριση αντικειμένων, αλλά και προσώπων.

Η ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας (ΗΕΩ) είναι μια πάθηση που προσβάλλει άτομα άνω των 50 ετών και αφορά στην εκφύλιση των νεύρινων κυττάρων του αμφιβληστροειδούς. Η πάθηση αυτή έχει προσβάλλει περισσότερα από 50.000 άτομα στη χώρα μας, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με τη νόσο ανέρχονται σε 150 εκατομμύρια. Σύμφωνα με μελέτες, το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί μέσα στα επόμενα χρόνια.

Στις περισσότερες περιπτώσεις η ΗΕΩ προκαλείται από ατροφία του αμφιβληστροειδή, λόγω βλάβης κυττάρων του μελαγχρώου επιθηλίου (κύτταρα που περιέχουν τη χρωστική μελανίνη και δεσμεύουν το φως που δεν απορροφάται από τους φωτοϋποδοχείς, προστατεύοντας έτσι τον οφθαλμό από την υπεριώδη ακτινοβολία).

Η ΗΕΩ διακρίνεται σε ξηρού και υγρού τύπου. Στην ξηρού τύπου ΗΕΩ παρατηρείται σταδιακή καταστροφή των φωτοϋποδοχέων, με αποτέλεσμα τη βαθμιαία απώλεια της κεντρικής όρασης. Η υγρού τύπου ΗΕΩ συνοδεύεται από εμφάνιση νέων παθολογικών αγγείων, τα οποία είναι εξαιρετικά εύθραυστα, με αποτέλεσμα να σπάνε και να αιμορραγούν. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε συλλογή αίματος, υγρού, λιπιδίων, ακόμη και αποκόλληση στιβάδων του ματιού, καταλήγοντας σε τύφλωση.

Οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη νόσο είναι η ηλικία (άνω των 50 ετών), το κάπνισμα, γενετικοί παράγοντες και η ελλιπή αντιοξειδωτική διατροφή. Τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση στο μπλε φως αποτελεί πιθανό παράγοντα κινδύνου εμφάνισης ΗΕΩ.

Λίγα λόγια για το μπλε φως..

Το μπλε φως αποτελεί μέρος του ορατού φάσματος, συγκεκριμένα στα 415-495nm. Το μπλε φως χωρίζεται σε 2 μέρη: α) Στο μπλε-ιώδες (415-455nm) και στο μπλε-τιρκουάζ (465-495nm). Όταν το φως στο μπλε-ιώδες φάσμα «χτυπά» το μάτι λαμβάνει χώρα μια μοναδική διαδικασία. Καθώς τα φωτοευαίσθητα νευρικά κύτταρα του αμφιβληστροειδή ξεκινούν τη διαδικασία της φωτομετατροπής, προκειμένου να μετατραπεί η οπτική πληροφορία σε νευρικό σήμα, στο μάτι μας παράγονται κάποιες ενδιάμεσες ουσίες, οι οποίες επιτρέπουν την είσοδο ακόμη περισσότερων μπλε-ιώδους φωτονίων (μικρών πακέτων ενέργειας), απ’ ότι οποιοδήποτε άλλο φως στο οπτικό φάσμα. Η έκθεση αυτή προκαλεί μεταβολές στη λειτουργία των κυττάρων του ματιού, παράγοντας αντιδραστικά είδη οξυγόνου, τα οποία διαταράσσουν τις δομές και τις λειτουργίες των μεμβρανών των νευρικών κυττάρων του αμφιβληστροειδούς, όπως το μελάγχρουν επιθήλιο. Το αποτέλεσμα είναι η συσσώρευση απόβλητων-προϊόντων (λιποφουσκίνης) στα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς.

Να τονίσουμε ότι δεν είναι όλο το μπλε φως βλαβερό. Στην πραγματικότητα οι δύο ζώνες που αναφέρθηκαν παραπάνω (μπλε-ιώδες και μπλε-τιρκουάζ) έχουν πολύ διαφορετικές επιδράσεις στα μάτια. Εκτός από τη συνδρομή του στην οπτική οξύτητα, την ευαισθησία στην αντίθεση και την έγχρωμη όραση, το φως στο μπλε-τιρκουάζ φάσμα είναι απαραίτητο για το αντανακλαστικό της σμίκρυνσης της διαμέτρου της κόρης μας στο έντονο φως, αλλά και για το συγχρονισμό του κιρκάδιου ρυθμού μας (ο ρυθμός που αποτελεί το εσωτερικό μας ρολόι και αφορά τις βιολογικές διαδικασίες που συμβαίνουν στον οργανισμό μας σε διάρκεια 24ώρου). Επίσης η έκθεση στο μπλε-τιρκουάζ φως μας βοηθά να ρυθμίσουμε τη μνήμη, τη διάθεσή μας, να επιτύχουμε ορμονική ισορροπία, αλλά και να διατηρήσουμε τη γενική μας υγεία. Από την άλλη πλευρά, η έκθεση στο μπλε-ιώδες φως είναι βλαβερή για τον αμφιβληστροειδή και με την πάροδο του χρόνου προκαλεί σταδιακό κυτταρικό θάνατο του ιστού.

Επιδημιολογικές μελέτες συσχετίζουν τη χρόνια έκθεση στο φως του ηλίου με την ΗΕΩ. Συγκεκριμένα, μελέτη της κλινικής Beaver Dam Eye στις ΗΠΑ, έδειξε ότι η έκθεση στο ηλιακό φως σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες είναι στενά συνδεδεμένη με υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης ανωμαλιών στη δομή του μελαγχρώου επιθηλίου και αρχόμενη ΗΕΩ. Επίσης, σε μελέτη του Chesapeake Bay Waterman, μια ομάδα συμμετεχόντων με προχωρημένο στάδιο ΗΕΩ, ανέφεραν υψηλά επίπεδα έκθεσης σε μπλε φως τα προηγούμενα 20 χρόνια. Πρόσφατα σε ευρωπαϊκή μελέτη (EUREYE), αναφέρθηκε ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ μακροχρόνιας έκθεσης στο μπλε φως σε συμμετέχοντες οι οποίοι κατανάλωναν προϊόντα χαμηλά σε αντιοξειδωτικά (συμπεριλαμβανομένων βιταμίνης C, E, ζεαξανθίνης και σιδήρου).

Γενικά η ποσότητα έκθεσης στο μπλε φως ποικίλει ανάλογα με την ώρα της ημέρας, την τοποθεσία και την εποχή. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, το 25-30% του ηλιακού φωτός αποτελείται από μπλε φως, το οποίο μπορεί επίσης να υπάρχει και σε πηγές μοντέρνου φωτισμού (LED), σε λαμπτήρες φθορισμού μικρού μεγέθους και σε φωτιστικά υψηλής ενεργειακής απόδοσης. Όσο πιο ψυχρό-λευκό είναι το φως, τόσο περισσότερο μπλε φως εκπέμπει. Άλλες πηγές βλαβερού μπλε φωτός αποτελούν οι ηλεκτρονικές συσκευές , όπως τηλεοράσεις, laptops, smartphones και tablets. Η δημοτικότητα και η αναγκαιότητα τέτοιων συσκευών εξασφαλίζει τη συνεχή έκθεσή μας σε υψηλής έντασης μπλε φως.

Δυστυχώς, το συσσωρευτικό αυτό αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου, μπορεί να προκαλέσει βλάβη και αργότερα καταστροφή κυττάρων του αμφιβληστροειδούς, οδηγώντας σε ΗΕΩ. Για το λόγο αυτό τονίζουμε ότι η προστασία των ματιών μας από την έκθεση σε επιβλαβή μπλε ακτινοβολία είναι υψίστης σημασίας.

Εξαιρετικά ωφέλιμη είναι η κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής, τα οποία είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και ψευδάργυρο (τα οποία χορηγούνται και σε ασθενείς που πάσχουν ήδη από ΗΕΩ), καθώς φαίνεται να μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ κατά 25%. Υψηλή δόση συνδυασμού βιταμινών C, E, β-καροτένης και ψευδαργύρου έχουν επίσης προταθεί για τη μείωση της βλάβης του αμφιβληστροειδούς από την υπερβολική έκθεση στο μπλε φως. Εξίσου σημαντική, ωστόσο είναι και ο περιορισμός της έκθεσης των ασθενών σε ηλεκτρονικές συσκευές, αλλά και οι συμβουλές των ειδικών για την προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία που προκαλεί το μπλε-ιώδες φως.

Στις μέρες μας υπάρχουν τεχνολογίες στους οφθαλμικούς φακούς που μειώνουν τα επίπεδα της έκθεσης στην επιβλαβή ακτινοβολία του μπλε-ιώδους φάσματος, ενώ επιτρέπουν στο υπόλοιπο του ορατού φάσματος να εισέρχεται στον οφθαλμό. Υπάρχουν πολλές εταιρίες οφθαλμικών φακών στη χώρα μας, οι οποίες παρέχουν τα λεγόμενα «blue-blocking» φίλτρα. Επίσης, ορισμένοι κατασκευαστές ενδοφθάλμιων φακών (που αντικαθιστούν τον κρυσταλλοειδή φακό του ματιού στην περίπτωση του καταρράκτη) περιλαμβάνουν «blue-blocking» χρωστικές σε ορισμένους φακούς, συμπεριλαμβανομένου του UV-blocking, για την υπεριώδη ακτινοβολία.

Η καθημερινή έκθεση στο μπλε φως το οποίο προέρχεται από τους σύγχρονους τρόπους φωτισμού και τις ηλεκτρονικές συσκευές θα πρέπει να παρομοιαστεί με την έκθεση στην υπεριώδη (UV) ακτινοβολία που γνωρίζουμε εδώ και δεκαετίες, προκειμένου να καταλάβουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Η σωστή προστασία των ματιών στην εφηβική και πρώιμη ενήλικη ζωή θα μπορούσε να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ΗΕΩ και της μη αναστρέψιμης τύφλωσης σε μεγαλύτερες ηλικίες. Η εκπαίδευση των ασθενών για το σκοπό αυτό και οι συμβουλές που πρέπει να δίνουμε ως ειδικοί για τους κινδύνους και την προστασία από τις πηγές βλαβερού μπλε φωτός είναι απαραίτητη, παρά το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικές συσκευές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.

Πώς να καταλάβω ότι το παιδί μου χρειάζεται γυαλιά και πώς να το πείσω να τα φοράει

Πόσο συχνά παρατηρείτε αν το παιδί σας δυσκολεύεται να δει την αγαπημένη του εκπομπή στην τηλεόραση, να διαβάσει ένα βιβλίο ή μια πινακίδα ή αν κουράζεται υπερβολικά γρήγορα στο διάβασμα του; Ο έντονος πονοκέφαλος αποτελεί την πιο συνηθισμένη ένδειξη διαθλαστικών σφαλμάτων ή προβλημάτων συνεργασίας των δύο οφθαλμών, αλλά προϋποθέτει το παιδί να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να το εκφράσει. Είναι όμως αυτή η ένδειξη η μόνη;

Πρέπει να περιμένουμε να μεγαλώσει αρκετά το παιδί μας πριν επισκεφθούμε τον οφθαλμίατρο ή τον οπτομέτρη μας; Κι αν τελικά το παιδί μας χρειαστεί να φορέσει γυαλιά, είναι τόσο δύσκολο να τα συνηθίσει, όσο ακούγεται;

Αν εμείς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε προβλήματα όρασης όπως η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός, αν έχουμε ιστορικό αμβλυωπίας ή στραβισμού στην οικογένειά μας, τότε επιβάλλεται ο οφθαλμολογικός έλεγχος του παιδιού μας από πολύ νωρίς. Είναι πια ευρέως αποδεκτό μεταξύ οφθαλμιάτρων  ότι τα παιδιά είναι καλό να περνούν από πλήρη οφθαλμολογικό έλεγχο στο 2^ο εξάμηνο της ζωής τους. Η εξέταση επαναλαμβάνεται μεταξύ 2-5 χρονών και απαραίτητα κάθε χρόνο μετά την ένταξή τους στη σχολική δραστηριότητα.

Τα βρέφη αλλά και τα νήπια, συνήθως εμφανίζουν υψηλή υπερμετρωπία και κατά συνέπεια δυσκολεύονται όχι τόσο στη μακρινή αλλά στην κοντινή εργασία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και περιπτώσεις εμφάνισης μυωπίας στις ηλικίες αυτές. Αν λοιπόν, παρατηρείτε το παιδί σας και αντιλαμβάνεστε ότι δεν μειδιά όταν του διαβάζετε ένα βιβλίο αγκαλιά, δεν δυσκολεύεται να παρακολουθήσει  και να  αναγνωρίσει τον αγαπημένο του ήρωα, τότε μην επαναπαύεστε. Ακόμα και τότε η προληπτική επίσκεψη για οφθαλμολογικό έλεγχο επιβάλλεται.

Κάποια «σημάδια» που καλό θα ήταν να μας κινητοποιήσουν στις νηπιακές και προσχολικές ηλικίες αποτελούν η κοντινή παρατήρηση αντικειμένων (παρακολούθηση τηλεόρασης από πολύ κοντινή απόσταση), ο συνεχής κνησμός των ματιών τους ή και κάποια σημάδια στραβισμού (κάποιες φορές το ένα ματάκι του παιδιού κοιτάει σε διαφορετική κατεύθυνση από το άλλο). Τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν διάγνωση, ειδικά σε τόσο μικρές ηλικίες και δεν πρέπει να υποκαθιστούν τον ενδελεχή οφθαλμολογικό έλεγχο.

Πέρα από τα γνωστά διαθλαστικά σφάλματα, ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην αμβλυωπία και το στραβισμό. Η αμβλυωπία (πιο γνωστή και ως «τεμπέλικο μάτι») οδηγεί σε μείωση των συνάψεων μεταξύ οφθαλμών και εγκεφάλου (ο εγκέφαλος λαμβάνει ασθενή ερεθίσματα από το «τεμπέλικο μάτι» και λόγω αυτού σταδιακά αγνοεί εντελώς την οπτική πληροφορία από αυτό το ματάκι) και αποτελεί το σημαντικότερο λόγο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή της (κλείσιμο «καλού» οφθαλμού, γυαλάκια). Η αμβλυωπία πρέπει να αντιμετωπιστεί έως την ηλικία των 10-12 χρόνων, διαφορετικά ποτέ δεν θα αποκατασταθεί η σωστή επικοινωνία οφθαλμού-εγκεφάλου. Υπολογίζεται ότι έως 4% των παιδιών κάτω των 6 ετών έχει διαγνωστεί με αμβλυωπία. Ο στραβισμός εκδηλώνεται ως απόκλιση των δύο οφθαλμών από τη γραμμή όρασης και οφείλεται σε προβλήματα των μυών του οφθαλμού. Ασθενείς με στραβισμό αναφέρουν διπλωπία (ο εγκέφαλος λαμβάνει δύο διαφορετικά είδωλα) ή ελάττωση της ποιότητας της όρασης και δυσκολία σε κοντινές εργασίες  που απαιτούν στερεοσκοπική (και διόφθαλμη) όραση , λόγω του οφθαλμού που αποκλίνει.

Αν το νήπιο σας διαγνωστεί με προβλήματα στην όρασή του, δεν υπάρχει κανένας λόγος πανικού. Οι περισσότεροι γονείς τρέμουν στην ιδέα των γυαλιών οράσεως σε τόσο μικρή ηλικία, φοβούμενοι ότι ποτέ δε θα τα συνηθίσουν ή ότι θα αποτελέσουν αντικείμενο χλευασμού αργότερα στο σχολείο. Οι περισσότεροι γονείς αναφέρουν: «Τα φοράει μόνο 5 δευτερόλεπτα και μετά τα βγάζει», «Δεν θέλει καν να τα βγάλουμε από τη θήκη τους», «Μόλις τα ακουμπήσει τα πετάει μακριά».

Η γνωριμία των νηπίων με τα γυαλιά οράσεώς τους δεν είναι εύκολη υπόθεση, χρειάζεται αρκετή υπομονή και δουλειά από τους γονείς για να πείσουν τα μικρά τους να φορέσουν αυτά τα ξένα πράγματα. Ωστόσο, σε αυτή την ηλικία τίποτε δεν είναι εύκολο να μάθουν. Η χρήση των γυαλιών οράσεως από νήπια πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως και η χρήση της οδοντόβουρτσας ή ο τρόπος που καθόμαστε στο τραπέζι και τρώμε. Τα νήπια μαθαίνουν μέσω του παιχνιδιού και κυρίως μέσω της μίμησης των γονιών τους. Μπορεί να μην καταλαβαίνουν γιατί δεν μπορούν να τρώνε τρέχοντας γύρω γύρω ή γιατί πρέπει να φοράνε γυαλιά αλλά θα το κάνουν αν δουν τους γονείς τους να το κάνουν. Όσο πιο νωρίς γίνει αυτή η διαδικασία μάθησης, τόσο ευκολότερα μαθαίνουν.

Ένας καλός τρόπος είναι η σταδιακή χρήση γυαλιών ηλίου και από τους γονείς και από τα παιδιά. Έτσι κι αλλιώς η προστασία των ματιών μας από τον ήλιο είναι επιβεβλημένη. Στη συνέχεια μπορούμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να φορέσουν τα γυαλιά οράσεώς τους λέγοντας τους ότι φορώντας τα μοιάζουν με τον μπαμπά και τη μαμά. Βιβλία με θέμα τη χρήση των γυαλιών, συχνή συναναστροφή με φίλους που τα παιδάκια τους φοράνε γυαλιά, αγορά προϊόντων με ήρωες που φοράνε γυαλιά ή επιλογή ενός σκελετού οράσεως που θα προσελκύσει και θα ενθουσιάσει αποτελούν μικρά «κόλπα» που θα δελεάσουν και θα πείσουν τους μικρούς μας διοπτροφόρους.

Όταν τα παιδιά πειστούν και φορέσουν τα γυαλιά τους, θα αντιληφθούν σταδιακά ότι η όρασή τους «χαλάει» χωρίς αυτά και θα τα αναζητήσουν από μόνα τους. Φυσικά, μαζί με την εκμάθηση χρήσης των γυαλιών πρέπει να τα μάθουμε να τα προσέχουν ώστε να μη σπάσουν, να τα καθαρίζουν σωστά με τα ενδεδειγμένα προϊόντα καθαρισμού και να τα φυλάνε στην ειδική θήκη. Όλα αυτά αποτελούν σωστές οδηγίες που τα παιδιά θα κρατήσουν και στην ενήλικη ζωής τους εξασφαλίζοντας ποιότητα στην όρασή τους και αυξάνοντας τη διάρκεια ζωής των γυαλιών τους.

Ο ρόλος του σχολείου στη χρήση των γυαλιών οράσεως πρέπει να είναι επικουρικός. Πολύ συχνά παιδιά που είναι εξοικειωμένα στη χρήση των γυαλιών τους, μεταβαίνοντας στο Δημοτικό αρνούνται να τα φορέσουν φοβούμενα την αντιμετώπιση των συμμαθητών τους. Εκεί η συνεργασία του εκπαιδευτικού είναι σημαντικότατη. Πρέπει αθόρυβα και διακριτικά να «δημιουργήσει» θέμα συζήτησης στην τάξη και να εκμαιεύσει τον προβληματισμό τόσο του παιδιού που φοράει τα γυαλιά όσο και εκείνου που το χλευάζει. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να ενθαρρύνει τη χρήση γυαλιών και να βάλει στο περιθώριο συμπεριφορές αντίθετες σε αυτήν.

Οι γονείς από τη μεριά τους μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους αγοράζοντας νέο σκελετό, που θα ικανοποιεί το νέα του «γούστα» και να επικεντρωθούν και στην αισθητική πλευρά των οφθαλμικών φακών. Για παράδειγμα, υψηλότερου επιπέδου λεπτύνσεις σε παιδιά με υψηλούς βαθμούς διόρθωσης, σε πολλές περιπτώσεις βοηθάνε στην ευκολότερη χρήση των γυαλιών. Στις περιπτώσεις αυτές η χρήση των φακών επαφής θα διευκόλυνε ακόμα περισσότερο την κατάσταση και θα γέμιζε αυτοπεποίθηση το παιδί τους, χωρίς να του στερούν την ποιότητα της όρασης που πρέπει να έχει.

Μικρά μυστικά, μικρές αλλά ουσιώδεις λεπτομέρειες που θα βοηθήσουν τους γονείς να αντιληφθούν έγκαιρα  και να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά πιθανά προβλήματα στην όραση των παιδιών τους, αλλά και τα ίδια τα παιδιά να γίνουν υπεύθυνοι χρήστες των νέων τους γυαλιών.

Η ανάπτυξη της όρασης στα παιδιά (από νεογέννητο έως 6 ετών)

Είναι καλό οι γονείς να γνωρίζουν τα στάδια ανάπτυξης της όρασης του παιδιού τους, ώστε, εάν υποπτεύονται ότι το παιδί δεν βλέπει σωστά ή έχει κάποιο πρόβλημα με τα μάτια του, να συμβουλεύονται εγκαίρως ειδικό.
Τα προβλήματα όρασης πρέπει να αποκλειστούν όταν τα παιδιά δεν αντιδρούν κατάλληλα με το περιβάλλον τους. Τα περισσότερα φυσιολογικά παιδιά εμφανίζουν ωρίμανση των διαφόρων παραμέτρων της όρασης κατά ηλικιακά στάδια. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά δεν είναι ίδια, η φυσιολογική ποικιλία είναι μεγάλη και μερικά παιδιά κατακτούν βήματα στην ανάπτυξή τους σε διαφορετικές ηλικίες.

Στην γέννηση
Η όραση του νεογέννητου είναι φτωχά αναπτυγμένη. Ο άνθρωπος γεννιέται με προεξάρχουσα την αίσθηση της όσφρησης και της αφής, ώστε να προσανατολίζεται στην οικεία μυρωδιά της μητέρας του και να δέχεται το άγγιγμά της. Επίσης η ακοή του νεογέννητου είναι καλή, ώστε να ανταποκρίνεται σε απότομους, δυνητικά επικίνδυνους ήχους με ανησυχία, κλάμα και «έκκληση» για βοήθεια όποτε χρειάζεται.
Το νεογέννητο μπορεί να δει σε απόσταση περίπου 30 εκατοστών, ενώ πιο κοντά και πιο μακριά τα πράγματα γίνονται πιο θολά. Μπορεί να εστιάσει στο πρόσωπο της μάνας του ακριβώς στην απόσταση στήθους – ματιού της μητέρας, δηλαδή περίπου 30 εκατοστών. Στιγμιαία μπορεί να δείξει ότι ακολουθεί ένα αντικείμενο που κινείται αργά σε αυτήν την απόσταση.
Το αντανακλαστικό κλεισίματος των βλεφάρων λειτουργεί από τη γέννηση, δηλαδή το βρέφος βλεφαρίζει κάθε φορά που εκτίθεται σε δυνατό φως ή του ακουμπάμε το μάτι. Ως προς την συνεργασία των μυών των ματιών, τα μάτια του νεογέννητου είναι στιγμές που δεν συντονίζονται καλά, και μπορεί να φαίνεται να στραβίζουν.

Στον 1 μήνα
Το βρέφος συνεχίζει να βλέπει καλύτερα στα 30 εκατοστά, ιδιαίτερα εστιάζοντας σε πρόσωπα, εικόνες και λεπτομέρειες με έντονες αντιθέσεις μεταξύ άσπρου και μαύρου. Όταν είναι δεκτικό μπορεί να ακολουθεί ένα αντικείμενο με το βλέμμα του κατά 90 μοίρες. Αρχίζει να εμφανίζει δάκρυα.

Έως 3 μηνών
Έως τώρα το βρέφος εστιάζε σε λεπτομέρειες μιας εικόνας και όχι στο σύνολό της. Τώρα αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να κοιτάζει στο σύνολο ενός αντικειμένου ή ενός προσώπου. Μπορεί να ακολουθήσει ένα φως, ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο από τη μια μεριά στην άλλη (180 μοίρες). Η οπτική οξύτητα βελτιώνεται σταδιακά, οπότε μπορεί και βλέπει μακρύτερα. Αρχίζει να παρατηρεί και να χαζεύει τα χεράκια του.

Έως 5 μηνών
Το βρέφος κοιτάζει τα χέρια του. Η οπτική οξύτητα έχει βελτιωθεί πολύ και μπορεί να εστιάσει σε πιο μακρινή απόσταση (μέτρων). Αναγνωρίζει οικεία πρόσωπα, το στήθος της μαμάς ή το μπιμπερό. Κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέφτη. Ξεκινά να απλώνει τα χεράκια του για να πιάσει αντικείμενα και προσπαθεί να τα φέρει στο στόμα. Ξεκινά η συνεργασία χεριού – ματιού. Χτυπάει παιχνιδάκι που κρέμεται μπροστά ή πάνω του.

Έως 7 μηνών
Έχει πλέον πληρέστερη ανάπτυξη της οπτικής οξύτητας. Βλέπει τα χρώματα πλήρως, κοιτάζει σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Μπορεί να αναπτύσσει προτιμήσεις για συγκεκριμένα χρώματα, συνήθως έντονα, κόκκινα ή πορτοκαλί. Γυρίζει το κεφάλι του για να δει ένα αντικείμενο. Αγγίζει την εικόνα του μέσα στον καθρέφτη.

Έως 11 μηνών
Μπορεί να παρατηρήσει με τα μάτια του μικρό αντικείμενο. Αρχίζει να έχει αίσθηση του βάθους. Του αρέσει το παιχνίδι που κρύβεσαι και το κουκουτζά. Αυξάνεται η ικανότητά του να ακολουθεί με το βλέμμα του ένα αντικείμενο που κινείται γρήγορα.

Έως 14 μηνών
Μπορεί να τοποθετήσει σχήματα μέσα στις κατάλληλες τρύπες κουτιού. Το ενδιαφέρουν οι φωτογραφίες και οι εικόνες στα βιβλία. Αναγνωρίζει οικεία αντικείμενα και εικόνες στα βιβλία και μπορεί να δείχνει με το δάχτυλό του. Αναγνωρίζει το πρόσωπό του στον καθρέφτη.

Έως 24 μηνών
Μπορεί να εστιάσει σε αντικείμενα πολύ κοντά του αλλά και μακριά του. Κάνει γραμμούλες με μολύβι στο χαρτί και ίσως μιμηθεί ίσια γραμμούλα ή και κυκλική όταν του δείξουμε. Δείχνει με το δάχτυλο μέρη του σώματος εάν ρωτηθεί.

Έως 3 ετών
Το νήπιο μπορεί να αναγνωρίζει κάποια βασικά χρώματα. Η οπτική του οξύτητα είναι σχεδόν τέλεια, όπως του ενήλικα, δηλαδή 20/20. Αν του γράψουμε ένα σχήμα μπορεί να το αντιγράψει, κυρίως κύκλο και τετράγωνο.

Έως 6 ετών
Μέχρι να φτάσει το παιδί στο δημοτικό σχολείο, η όρασή του και η συνεργασία χεριού ματιού έχουν αναπτυχθεί πλήρως. Αναγνωρίζει αριθμούς και γράμματα, είναι έτοιμο να μάθει να διαβάζει. Έχει πλήρη αίσθηση της προοπτικής και του βάθους στις εικόνες, με αντικείμενα κοντά και μακριά. Χρησιμοποιεί με επιτυχία και λεπτές κινήσεις το ψαλίδι.

Χαμηλή όραση

Τι είναι χαμηλή όραση Ως χαμηλή όραση ονομάζεται η κατάσταση μειωμένης οπτικής απόδοσης με οπτική οξύτητα μικρότερη των 4/10 ή/ και οπτικό πεδίο μικρότερο των 60° και η οποία δεν διορθώνεται περαιτέρω με γυαλιά ή φακούς επαφής. Ο ασθενής με χαμηλή όραση παρόλο που βιώνει σημαντική απώλεια της όρασής του δεν θεωρείται και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τυφλός. Νομικά τυφλός θεωρείται ένας ασθενής με όραση μικρότερη του 1/10 ή/ και οπτικό πεδίο μικρότερο των 20°. Ακόμα όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις η ελάχιστη όραση που μπορεί να υπάρχει διαφέρει σημαντικά από την τύφλωση (μη αντίληψη φωτός). Σε παγκόσμια κλίμακα οι ασθενείς με χαμηλή όραση υπολογίζονται σε 124 εκατομμύρια, ενώ οι νομικά τυφλοί περίπου σε 37 εκατομμύρια. Η πράξη μας έχει δείξει οτι τα επίπεδα λειτουργικότητας της όρασης σε κάθε πάθηση είναι διαφορετικά ακόμα και αν μετρούνται με την ίδια μείωση οπτικής οξύτητας. Πρόσθετα, κάθε ασθενής εμφανίζει επίσης διαφορετικά επίπεδα λειτουργικότητας σε σχέση με κάποιον άλλο ασθενή, ακόμα και αν πάσχουν από την ίδια πάθηση με ίδια επίπεδα οπτικής οξύτητας. Ας μην ξεχνάμε οτι η όραση είναι πολλά περισσότερα πράγματα από την οπτική οξύτητα η οποία προσδιορίζει μόνο πόσο καθαρά βλέπουμε. Το ίδιο ισχύει και για όσους ασθενείς βιώνουν ελλείμματα στο οπτικό τους πεδίο. Λειτουργικά μια έλλειψη οπτικού πεδίου στο κάτω μέρος είναι πιο σοβαρή και προκαλεί μεγαλύτερες δυσκολίες (βάδιση, κατέβασμα σκάλας, ανάγνωση, κ.α.) από μια έλλειψη στο πάνω μέρος. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η ηλικία του ασθενή και το νοητικό του επίπεδο καθώς μπορούν να βοηθήσουν τόσο τον ίδιο όσο και τους ειδικούς στην υιοθέτηση στρατηγικών και την χρήση μέσων με σκοπό την αντιστάθμιση της όποιας απώλειας όρασης.

Ποιες παθήσεις προκαλούν χαμηλή όραση Χαμηλή όραση μπορεί να προκληθεί από μια πληθώρα παθολογικών καταστάσεων. Λαθεμένα επικρατεί η εντύπωση ότι όταν μιλάμε για χαμηλή όραση αναφερόμαστε κυρίως σε άτομα μέσης ή προχωρημένης ηλικίας. Δυστυχώς υπάρχουν παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε χαμηλή όραση σε κάθε ηλικία. Στη συνέχεια αναφέρουμε τις πιο συνήθεις παθήσεις οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν χαμηλή όραση και μπορούμε να τις συναντήσουμε σε διαφορετικές ηλικίες, με διαφορετική συχνότητα, ένταση και συμπτωματολογία πολλές φορές. Συγγενής καταρράκτης / Συγγενές γλαύκωμα / Συγγενής νυσταγμός / Φλοιώδης τύφλωση / Αλφισμός / Αμαύρωση Leber / Υψηλές διαθλαστικές ανωμαλίες / Κολόβωμα της ωχράς / Ατροφία οπτικού νεύρου / Ρετινοβλάστωμα / Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας / Νόσος του Best / Δυστροφία κωνίων / Μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια / Νόσος του Stargardt / Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια / Παθολογική μυωπία / Οπτική νευρίτιδα / Οπίσθια ουβεϊτιδα / Τραύμα / Κερατόκωνος / Αποκόλληση αμφιβληστροειδή / Αμβλυωπία / Ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας (υγράς ή ξηρής μορφής) / Καταρράκτης / Γλαύκωμα / Αποκλεισμός κεντρικής αρτηρίας ή φλέβας / Κροταφική αρτηρίτιδα / Πρόσθια ισχαιμική νευροπάθεια / Εγκεφαλικά επεισόδια, κ.α. Τρόποι αποκατάστασης Η οφθαλμολογία έχει κάνει άλματα στην πρόληψη, τον περιορισμό αλλά και την αποκατάσταση πολλών παθήσεων που προκαλούν χαμηλή όραση τόσο με φαρμακευτικό όσο και με χειρουργικό τρόπο. Παρά όμως τα σύγχρονα επιτεύγματα η πλειοψηφία των ασθενών εξακολουθεί να ταλαιπωρείται από την μειωμένη οπτική απόδοση. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα βοηθήματα χαμηλής όρασης μπορούν να αξιοποιήσουν την υπολοιπόμενη όραση του ασθενή προσφέροντάς του πρακτικές λύσεις. Ως βοηθήματα χαμηλής όρασης χαρακτηρίζουμε κάθε μέσο που μπορεί να μεγεθύνει ή και να ενισχύσει το contrast της εικόνας την οποία βλέπουμε ή να καλύψει κάποιο έλλειμα του οπτικού πεδίου. Τα βοηθήματα μπορεί να είναι κατά κύριο λόγο οπτικά ή ηλεκτρονικά. Στα οπτικά βοηθήματα χαμηλής όρασης συμπεριλαμβάνονται οι μεγεθυντικοί φακοί, τα τηλεσκοπικά συστήματα, τα μεγεθυντικά γυαλιά, οι λούπες, τα φίλτρα και τα πρισματικά γυαλιά. Οι μεγεθυντικοί φακοί είναι ίσως το πιο κοινό βοήθημα χαμηλής όρασης καθώς κατασκευάζονται σε πληθώρα μεγεθύνσεων και διαστάσεων. Οι φακοί που χρησιμοποιούνται μπορούν να είναι ασφαιρικοί ή αχρωματικοί προκειμένου να παρέχουν την καλύτερη δυνατή οπτική απόδοση σε όλο το πεδίο τους ενώ μπορούν επίσης να ενσωματώνουν αυτόνομο φωτισμό LED για βελτιστοποίηση του contrast. Τα τηλεσκοπικά συστήματα μοιάζουν με μικροσκοπικά κυάλια τα οποία μπορούν να παρέχουν μεγάλες μεγεθύνσεις, πλην όμως πιο περιορισμένου πεδίου, αφήνωντας τα χέρια ελεύθερα. Έχουν εφαρμογή σε μακρινές αποστάσεις (πέραν των 3 μέτρων π.χ. για παρακολούθηση τηελόρασης, κλπ.) αλλά και κοντινές (αποστάσεις ανάγνωσης σε οθόνη υπολογιστή ή βιβλίο, κλπ.) με δυνατότητες σταθερής ή μεταβλητής εστίασης. Τα μεγεθυντικά γυαλιά αποτελούνται από υψηλού βαθμού σφαιρώματα και διατίθονται για μονόφθαλμη ή διόφθαλμη χρήση σε κοντινές αποστάσεις. Το πλεονέκτημά τους είναι η πλήρης εκμετάλλευση του οπτικού πεδίου του ματιού αλλά υστερούν σε δυνατότητες μεγέθυνσης αλλά και στο γεγονός οτι λειτουργούν σε μικρή απόσταση από το αντικείμενο που θέλουμε να δούμε. Ως λούπες χαρακτηρίζουμε συνήθως οπτικά βοηθήματα μικρής μεγέθυνσης για ανάγνωση τα οποία έρχονται σε επαφή με το βιβλίο (μεγεθυντικοί χάρακες, μεγεθυντικές σφαίρες, κλπ.). Τα φίλτρα έχουν σαν σκοπό την ενίσχυση του contrast τόσο σε εξωτερικούς όσο και σε εσωτερικούς χώρους και πολλές φορές αποδεικνύονται ιδαίτερα πρακτικά. Τέλος τα πρισματικά γυαλιά χρησιμοποιούνται κυρίως για την αποκατάσταση περιπτώσεων όπου υπάρχει έλλειμα οπτικού πεδίου. Στα ηλεκτρονικά συστήματα συμπεριλαμβάνονται τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης (CCTV), τα προγράμματα μεγέθυνσης για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα ηλεκτρονικά βιβλία και οι συνθέτες φωνητικής ανάγνωσης. Τα μέσα αυτά χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο σε περιπτώσεις μεγάλης πτώσης της όρασης επειδή προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες μεγέθυνσης. Τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης αποτελούνται από μια κάμερα και ένα σύστημα προβολής (οθόνη). Στην πράξη, η κάμερα λαμβάνει την εικόνα, την μεγεθύνει με την βοήθεια ηλεκτρονικού κυκλώματος και την προβάλει μεγεθυμένη πλέον στην οθόνη. Στα μειονεκτήματά τους περιλαμβάνονται συνήθως ο όγκος των μηχανημάτων αυτών και η περιορισμένη αυτονομία τους καθώς και ο χειρισμός ο οποίος προβληματίζει συνήθως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Τα προγράμματα μεγέθυνσης για ηλεκτρονικούς υπολογιστές βοηθούν στην μεγέθυνση μέρους ή όλου του περιβάλλοντος εργασίας που εμφανίζεται στην οθόνη ενός υπολογιστή. Πρόσφατα, τα ηλεκτρονικά βιβλία έχουν δώσει λύση στο θέμα της ανάγνωσης και της εκπαίδευσης καθώς το υλικό εμφανίζεται σε μια οθόνη τύπου tablet σε μέγεθος, contrast και χρώματα που εμείς επιλέγουμε. Μια λύση στις πιο δύσκολες περιπτώσεις αποτελούν οι συνθέτες φωνητικής ανάγνωσης. Πρόκειται για προγράμματα τα οποία τρέχουν σε υπολογιστές, tablet ή κινητά και παρέχουν φωνητική ανάγνωση των κειμένων που εμφανίζονται στην οθόνη. Σε κάθε περίπτωση ο ασθενής θα πρέπει να παρακολουθείται από οφθαλμίατρο και στη συνέχεια με την βοήθεια του οπτομέτρη, ο οποίος θα εξετάσει τα λειτουργικά επίπεδα της όρασης, να δοκιμάσει πιθανές λύσεις βοηθημάτων χαμηλής όρασης έτσι ώστε να βιώσει το μέγεθος της βοήθειας που του παρέχει η κάθε λύση και να είναι σε θέση να αναγνωρίσει την πρακτικότητα της βοήθειας που του προσφέρει. Η επιτυχημένη χρήση βοηθημάτων χαμηλής όρασης απαιτεί υπομονή, επιμονή και εκπαίδευση τόσο από την πλευρά του ασθενή όσο και του κλινικού.

Ξηροφθαλμία, μια πάθηση που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους!

Το δάκρυα μας αποτελούνται από τις εξής στιβάδες:

• Λιπιδική στιβάδα.
• Υδαρή στιβάδα.
• Βλεννώδη στιβάδα.

Η παραγωγή των δακρύων διακρίνεται σε:

• Βασική, η οποία είναι ακατάπαυστη.
• Αντανακλαστική η οποία οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες που «ενοχλούν» το μάτι .
• Συναισθηματική, η οποία οδηγεί στο κλάμα.

Τα αίτια της ξηροφθαλμίας είναι:

Μειωμένη παραγωγή δακρύων από τους δακρυϊκούς αδένες που σχετίζεται με:

• Αυτοάνοσα Νοσήματα (όπως είναι το σύνδρομο Sjögren).
• Σακχαρώδη Διαβήτη.
• Κλιμακτήριο: Χαρακτηριστικό είναι ότι 70% των γυναικών σε ηλικία πάνω από 50 πάσχουν από ξηροφθαλμία.
• Χρήση φαρμάκων σε τοπικό ή συστηματικό επίπεδο.

Αυξημένη εξάτμιση των δακρύων από τον κερατοειδή που σχετίζεται με:

• Δυσλειτουργία των βλεφάρων και του ομαλού βλεφαρισμού όπως στη:
Βλεφαρίτιδα.
Θυρεοειδοπάθεια.
Υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Χρήση φακών επαφής.

• Περιβαλλοντολογικούς παράγοντες όπως είναι:
Ο ήλιος.
Ο αέρας.
Το ξηρό κλίμα.
Ο κλιματισμός.

Τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας είναι:

• Αίσθηση ξένου σώματος.
• Ερυθρότητα οφθαλμών.
• Φωτοευαισθησία.
• Δυσανεξία σε φακούς επαφής.
• Δακρύρροια (ο οφθαλμός αντιδρά στην ξηροφθαλμία, παράγοντας δάκρυα κακής ποιότητας).
• Καύσος.
• Βλεννώδεις εκκρίσεις.
• Θολή όραση ειδικά μετά από διάβασμα, χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή ή και κατά το τέλος της ημέρας.

Οι ασθενείς που παρατηρούν τα παραπάνω συμπτώματα θα πρέπει πάντοτε να επισκέπτονται εξειδικευμένο οφθαλμίατρο για τη διάγνωση ξηροφθαλμίας. Καθώς οι γνώσεις μας πλέον, για τα αίτια και τις λεπτομέρειες που οδηγούν σε ξηροφθαλμία είναι ιδιαίτερα αυξημένες, μπορούμε να βοηθήσουμε περισσότερο τους ασθενείς μας πραγματοποιώντας τις κατάλληλες και ειδικές εξετάσεις που θα μας δείξουν και το αίτιο της πάθησης. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να εξακριβώσουμε, αν το πρόβλημα οφείλεται στην ελαττωμένη ποσότητα παραγωγής, στην κακή ποιότητα ή σε συνδυασμό τους ως προς τα δάκρυα του οφθαλμού.

• Σε περίπτωση που υπάρχει πρόβλημα στη λιπιδική στιβάδα των δακρύων – κακή ποιότητα -, θα χορηγήσουμε στον ασθενή ειδικά δάκρυα που περιέχουν λιπίδια σε συνδυασμό με πηκτά τεχνητά δάκρυα. Εάν συνυπάρχει βλεφαρίτιδα θα πρέπει να καταπολεμηθεί και αυτή.

• Σε περίπτωση κατά την οποία παρατηρηθεί μειωμένη παραγωγή δακρύων από τον κύριο και τους επικουρικούς δακρυϊκούς αδένες, θα χορηγήσουμε ειδικά δάκρυα με υαλουρονικό οξύ που περιέχονται σε συνδυασμό με άλλες ουσίες παρατείνοντας την παραμονή τους στον οφθαλμό. Τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά.

• Σε περιπτώσεις που ο ασθενής διαμαρτύρεται ότι ξυπνάει με πολύ στεγνά μάτια, θα χορηγήσουμε ειδικά κολλύρια δακρύων τα οποία είναι παχύρευστα, χωρίς να προκαλούν θάμβος όρασης.

• Σε σπάνιες και σοβαρές περιπτώσεις ξηροφθαλμίας που δεν ανταποκρίνονται σε τεχνητά δάκρυα, μπορούμε να χορηγήσουμε φαρμακευτικά σκευάσματα, για να ξεπεραστεί τυχούσα υποκρύπτουσα φλεγμονή που οδηγεί σε ξηροφθαλμία.

• Μπορούμε να προτείνουμε στον ασθενή να ενισχύσει μόνος του την παραγωγή δακρύων ανοιγοκλείνοντας συχνά τα βλέφαρα όταν διαβάζει ή χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή, καθώς και να χρησιμοποιεί κοντινά γυαλιά οράσεως εφόσον τα χρειάζεται. Έτσι μειώνεται η εξάτμισή τους από την επιφάνεια του οφθαλμού.

• Αποκλείοντας τα δακρυϊκά σημεία με πώματα, τα δάκρυα διατηρούνται περισσότερο καιρό εντός του οφθαλμού.

• Αν η ξηροφθαλμία σχετίζεται με συστηματικό αυτοάνοσο νόσημα αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με κατάλληλη θεραπεία από ρευματολόγο, για να επιτύχουμε εξάλειψη της πάθησης.

Γενικά συνιστάται σε ασθενείς με ξηροφθαλμία, όσο αυτό καθίσταται δυνατό, να αποφεύγουν την έκθεση των οφθαλμών τους σε κάθε είδους φυσικό ή τεχνητό φαινόμενο που μπορεί να οδηγήσει σε έξαρση των συμπτωμάτων. Ειδικά τους θερμούς μηνες, όπου η συχνή παρουσία σε παραλίες, η επαφή με σκόνες, η έκθεση στον ήλιο και σε δυνατούς ανέμους, καθώς και η παραμονή σε χώρους με κλιματιστικά εντείνεται, τα συμπτώματα είναι πιο ενοχλητικά. Η κατάλληλη αγωγή μετά από συμβουλή οφθαλμιάτρου κρίνεται απαραίτητη για την προσωρινή αλλά και μόνιμη ανακούφιση μετά απο ένα διάστημα θεραπείας. Η συχνή χρήση γυαλιών ηλίου και η χρήση υγραντήρα σε χώρους που κλιματίζονται είναι επίσης πολύ σημαντικές συνήθειες που πρέπει να αρχίσουν να εφαρμόζονται.

Η ομαλή παραγωγή των δακρύων αποτελεί προϋπόθεση για μία καλή και ποιοτική όραση, για διατήρηση της ομαλής επιφάνειας του κερατοειδούς και τέλος για την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου ο οποίος στην περίπτωση που πάσχει από ξηροφθαλμία, αντιμετωπίζει χρόνια και οδυνηρά προβλήματα. Η σύγχρονη οφθαλμολογία ασχολείται ιδιαιτέρως με τα διάφορα είδη ξηροφθαλμίας και κατατάσσει την πάθηση στο σύνδρομο οφθαλμικής επιφάνειας του οφθαλμού.

Ποιες καθημερινές συνήθειες βλάπτουν τα μάτια μας;

Δυστυχώς, στην καθημερινή μας ρουτίνα, έχουμε εντάξει πάρα πολλές συνήθειες που μπορούν να βλάψουν τα μάτια μας και καλό είναι να τις γνωρίζουμε ώστε να μάθουμε να προστατεύουμε τα μάτια μας καλύτερα. Ποιες συνήθειες είναι ένοχες για βλάβες στα μάτια; Τι πρέπει να προσέχουμε για να αποφύγουμε ερεθισμούς και τραυματισμούς;

 Η πιο συχνή συνήθεια είναι ότι σε οποιοδήποτε ερεθισμό σκουπίζουμε τα μάτια μας είτε με τα χέρια μας, τα οποία δεν έχουμε πλύνει, είτε με ένα χαρτομάντιλο. Πρέπει να έχουμε τη γνώση ότι το εσωτερικό των βλεφάρων και η επιφάνεια του ματιού καλύπτονται από βλεννογόνο, ένα ειδικό είδος δέρματος που παράγει συνεχώς βλέννα, όπως, για παράδειγμα, ο βλεννογόνος της μύτης μας ή ο βλεννογόνος του στόματος. Οι βλεννογόνοι ιστοί γενικά στο σώμα μας είναι φτιαγμένοι έτσι ώστε να μην τους τραυματίζουμε με το συχνό σκούπισμα που θεωρούμε «αθώο». Αποφεύγουμε λοιπόν, όσο μπορούμε το σκούπισμα και έτσι και τη συσχέτισή τους με μολυσματικά σωματίδια ή σωματίδια που μπορούν να τα τραυματίσουν.

Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη ότι ο μηχανισμός των βλεφάρων είναι για να προστατεύει τα μάτια μας από ξένα σώματα που βρίσκονται πάνω σε αυτά, όπως σκόνη και διάφορα σωματίδια. Έτσι, τρίβοντας τα μάτια μας, ουσιαστικά τρίβουμε αυτά τα σωματίδια, με αποτέλεσμα να τραυματίσουμε πιθανώς τον επιπεφυκότα ή και τον κερατοειδή. Είναι σίγουρο ότι οι περισσότερες μολύνσεις ξεκινούν από τρίψιμο των ματιών μεταφέροντας μικρόβια που είτε ζουν φυσιολογικά στην επιφάνεια του προσώπου μας, είτε περιστασιακά στις βλεφαρίδες μας, είτε τα έχουμε «κολλήσει» από μία χειραψία ή ακουμπώντας έναν συνάνθρωπό μας που έχει κάποια μολυσματική πάθηση, ακόμα και από βακτήρια που προέρχονται από επιδερμική ίωση.

Η δεύτερη συνήθεια, βέβαια, αφορά τους χρήστες φακών επαφής, οι οποίοι δεν βγάζουν τους φακούς τους όταν κοιμούνται και δεν τους φυλάσσουν σε στείρες θήκες, τις οποίες πρέπει να αλλάζουν τουλάχιστον μια φορά το μήνα και να χρησιμοποιούν μόνο εγκεκριμένα υγρά, τα οποία επίσης πρέπει να αλλάζουν μία φορά το μήνα. Η αποθήκευση φακών επαφής μέσα σε νερό της βρύσης αποτελεί μία πολύ επικίνδυνη συνήθεια γιατί το νερό της βρύσης δεν είναι στείρο, αφού μπορεί να περιέχει βακτήρια, ακόμη και πρωτόζωα, τα οποία μπορούν να εμποτιστούν μέσα στο υλικό του φακού επαφής. Στη συνέχεια, φορώντας το φακό επαφής, μπορεί να εμφυτευτούν μέσα στον κερατοειδή με φόβο να μολυνθεί ο χρήστης από την πολύ «δύσκολη» μόλυνση της ακανθαμοιβάδας.

Μία ακόμη επικίνδυνη συνήθεια είναι να κάνουμε τον γιατρό εμείς οι ίδιοι ή ο φαρμακοποιός μας συστήνοντάς μας κολλύρια, τα οποία μπορεί περιστασιακά να βοηθούν τα μάτια, αλλά η μακροχρόνια χρήση τους μπορεί να προκαλέσει βλάβη. Πολύ συχνά μάλιστα, βλέπουμε ασθενείς που χρησιμοποιούν για χρόνια κολλύρια κορτιζόνης, τα οποία μπορούν μεν να βοηθήσουν στη φλεγμονή και να φύγει το «κοκκίνισμα» των ματιών, αλλά μπορούν δε με πολύ επικίνδυνο και σιωπηρό τρόπο να αυξήσουν πολύ την ενδοφθάλμια πίεση, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σοβαρό γλαύκωμα που όταν το αντιληφθεί ο οφθαλμίατρος, μπορεί να έχει κάνει ήδη μεγάλη ζημιά και να έχει μειώσει σημαντικά την όραση.

Όσον αφορά τη βλαπτική αυτή ιδιότητα που μπορεί να έχουν τα κολλύρια κορτιζόνης, πρέπει να αναφέρουμε ότι δεν αυξάνεται η πίεση σε όλους τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν κορτιζόνη, αλλά περίπου ένας στους δέκα με έναν στους είκοσι. Σε αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνονται και τα spray μύτης με κορτιζόνη για αλλεργική ρινίτιδα, όπως και τα εισπνεόμενα που δίνονται πολύ συχνά σε ανθρώπους που έχουν αλλεργικό άσθμα στους πνεύμονες. Άρα πρέπει κατά την οποιαδήποτε χρήση κορτιζόνης να διαβάζουμε προσεκτικά τα φυλλάδια των φαρμάκων, γιατί πολλά από αυτά έχουν ένα εμπορικό όνομα που δεν θυμίζει κορτιζόνη, αλλά που στην ουσία ή είναι καθαρή κορτιζόνη ή τη συνδυάζουν με άλλες φαρμακευτικές ουσίες.

Πολλοί ασθενείς με στεγνά μάτια, με ξηροφθαλμία δηλαδή όπως το ονομάζουμε εμείς στο χώρο της οφθαλμολογίας, έχουν μια κακή συνήθεια να σκουπίζουν συνεχώς τα μάτια τους-και μάλιστα κάνοντας τη χαρακτηριστική κίνηση να σκουπίζουν το χείλος και το εσωτερικό του βλεφάρου. Αυτό τραυματίζει επώδυνα το βλέφαρο, με αποτέλεσμα σαν αντίδραση να παράγει βλέννα, η οποία φέρνει παραπάνω φαγούρα και ακατάπαυστη ανάγκη να σκουπίζουμε τα βλέφαρα, δημιουργώντας το σύνδρομο του «ψαρέματος» της βλέννας. Είναι το πολύ γνωστό mucus fishing syndrome, στο οποίο έχουμε ένα φαύλο κύκλο όπου κάποιος σκουπίζει συνεχώς τα μάτια, γιατί συνεχώς παράγουν κολλώδες ενοχλητικό υγρό. Εδώ, βέβαια, η θεραπεία είναι αυτονόητη, πρέπει να σπάσει ο φαύλος κύκλος, αρχικά σταματώντας τη χρήση του χαρτομάντιλου ή της πετσέτας που σκουπίζουμε τα μάτια μας και στη συνέχεια με την καλύτερη ενυδάτωση των ματιών μας, πιθανώς με ζεστές κομπρέσες, για ένα βραχύ χρονικό διάστημα ίσως και με κορτιζονούχα φάρμακα ή κάποια άλλα φάρμακα που ρυθμίζουν την παραγωγή δακρύων, όπως είναι η τοπική κυκλοσπορίνη. Σαφώς, η συμβουλή του οφθαλμίατρου είναι απαραίτητη σε αυτή την περίπτωση.

Τέλος, θα κλείσουμε με την καθημερινή συνήθεια που ίσως έχουμε όλοι μας στην Ελλάδα, να μην προστατεύουμε τα μάτια μας από τις πολύ έντονες ακτίνες του ήλιου που εμπεριέχουν τις βλαβερές υπεριώδεις ακτινοβολίες. Πιο συγκεκριμένα. αθροιστικά κάνουν ζημιά όχι μόνο στην επιφάνεια των ματιών μας, με αύξηση της πιθανότητας βασικοκυτταρικού καρκίνου στο ευαίσθητο δέρμα των βλεφάρων, αλλά και με σημαντικές πιθανότητες της πρόωρης καρκινογένεσης, την επιτάχυνσης της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας που εξαρτάται αποκλειστικά από γενετικούς λόγους, από την πιθανότητα καπνίσματος και από την έκθεσή μας στον ήλιο, και φυσικά την πρόωρη εμφάνιση καταρράκτη.

4 τρόποι προστασίας των ματιών σας το καλοκαίρι!

Το καλοκαίρι είναι συνώνυμο με υψηλές θερμοκρασίες και τον καυτό ήλιο. Τα μάτια σας χρήζουν προστασίας, ακολουθούν 4 τρόποι με τους οποίους μπορείτε να προστατέψετε τα μάτια σας από τις βλαβερές επιπτώσεις της ακτινοβολίας.

1. Καλής ποιότητας γυαλιά ηλίου

Όσο σημαντική είναι η χρήση αντηλιακού για το δέρμα σας και την προστασία του από τις ακτίνες UV, τόσο απαραίτητα είναι τα γυαλιά ηλίου για να μπλοκάρουν τις ίδιες ακτίνες από το να βλάψουν τα μάτια σας.

2. Ενυδατικές σταγόνες ματιών

Δεν αφυδατώνεται μόνο η επιδερμίδα σας τους καλοκαιρινούς μήνες, αλλά και τα μάτια σας. Οι ενυδατικές σταγόνες είναι ιδανικές για αυτή την εποχή.

3. Χρησιμοποιήστε προστατευτικά γυαλιά

Οι δραστηριότητες όπως το κάμπινγκ και τα σπορ είναι πολύ διαδεδομένα. Αν όμως παραδείγματος χάριν κόψετε ξύλα για να ανάψετε μια φωτιά στην παραλία πρέπει να χρησιμοποιήσετε προστατευτικά γυαλιά. Το ίδιο ισχύει για σπορ όπως η ποδηλασία, όπου οτιδήποτε από έντομα μέχρι σκόνη ή μικροαντικείμενα μπορούν να τραυματίσουν τα μάτια σας.

4. Μάσκα ή γυαλιά θαλάσσης

Η θάλασσα και οι πισίνες έχουν δικαίως την τιμητική τους. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάτε την μάσκα σας για να αποφύγετε ερεθισμούς π.χ. από το χλώριο της πισίνας. Βγαίνοντας από το νερό πρέπει να πλένετε τα μάτια σας με καθαρό, δροσερό νερό.